Kan nedir?

Kan nelerden oluşur?

Kan nerede bulunur?

Kan üretimine ne ad verilir?

Kemik İliğinde kan nasıl üretilir?

Normal Kan Hücreleri nelerdir?

Tam Kan Sayımı nedir?

Diğer kan tetkikleri nelerdir?

Kemik İliği Aspirasyonu ve biyopsisi nedir?

Kan nedir?
Kan vücutta oksijen ,besin maddelerini, hormonları , vitaminleri ve antikorları dokulara taşıyan ve oluşan karbondioksit ve atık maddelerini vücuttan uzaklaştıran yaşamsal sıvıdır.

Kan nelerden oluşur?
Kan kabaca plazma dediğimiz sıvı ve şekilli elementlerden oluşur. Pıhtılaşması engellenmiş olan bir tüp kan santrifüj edilirse altta kırmızı küreler ve üstte plazma olmak üzere iki ana kısma ayrılır. Arada kan pulcukları (platelet-trombosit)  ve beyaz kürelerden oluşan çok ince bir hat kalır bu hatta " buffy coat" adı verilir.
Plazma kanın yaklaşık % 55?ini oluşturur. Plazma içerisinde ; su , proteinler , ve diğer suda çözünen maddeler bulunur.

 

Kan nerede bulunur?

Kan vücutta kardiovasküler sistem dediğimiz  kalp ve damarlardan oluşan "dolaşım" sistemi içerisinde bulunur. Bu sistemde ; Kalp , atardamarlar , toplardamar ve kılcal damarlarda bulunur. Resimde atardamarlar kırmızı ve toplardamarlar mavi renk ile gösterilmiştir.

Kalp bir pompa görevi yaparak kanı tüm vucutta dolaşmasını sağlar. Damarlar kanın dolaşması için özelleşmiş yapılardır. Kanın tüm dokulara taşınmasından sorumludurlar.

Kan nerede üretililir?

Kanın üretimi daha embriyo döneminde  başlar. İlk olarak "sarı kese" de başlar. Bu üretim 3.ay gibi sonlanır.Hemen 1.aydan itibaren kan üretimi karaciğer ve dalağa kayar. Doğumdan itibaren üretim uzun ve yassı kemiklerde olur. Erişkin bir kişde30 yaşından sonra üretim yassı kemiklere kayar.

Kan üretimine ne ad verilir?

Kan üretimine " Hematopoesis" adı verilir. Kan normalde yassı kemiklerde üretilir. Buna " medüller hematopoiesis" adı verilir. Bazı durumlarda kan kemik iliği dışında karaciğer ve dalak gibi organlarda üretilebilir . Bu duruma da " ekstra medüller hematopoiesis" adı verilir.

 Kemik İliğinde kan nasıl üretilir?

Kan hücreleri vücutta kemik iliğinde üretilirler. Kemik iliği bazı kemiklerin içinde bulunan süngerimsi bir yapıdır. Hepsi " Kök hücre ?Stem Cell" denilen bir hücreden köken alırlar Kemik iliğinde hematolojik kök hücreler bulunmaktadır.
Bu hücreler çeşitli besleme faktörleriyle vücudun ihtiyaçlarına göre kırmızı , beyaz hücreler ve kan
pulcukları ( platelet-trombosit) üretirler.

Kök hücreler her üç tip hücreyi de üretebilirler. Kendilerini çoğaltabilir ya da kopyalayabilirler. Bu kopya hücreler zaman içinde olgun kan hücrelerine dönüşürler. Olgunlaşan kan hücreleri zamanı geldiği zaman kemik iliğini terk ederler. Sağlıklı bir vücut rahatlıkla kendine yetecek kadar kan hücresi üretir. Bu hücrelerden herhangibi birisi eksik olduğu zaman doktorlar "sitopeni" ismini verirler.Sitopeni tanımı herhangibi bir gurubu kapsayabilir. KK?nin eksik olduğu durumlar için "Anemi" BK?nin eksik olduğu zaman "Lököpeni" Plateletlerin eksik olduğu zaman "Trombositopeni" den bahsedilir.

Bazen 2 tip hücre eksik olur. O zaman , latince iki anlamına gelen "bi" eki kullanılarak "bisitopeni" tanımı kullanılır. Eğer her üç seri eksikse o zaman "Pansitopeni"den bahsedilir.

Normal Kan Hücreleri nelerdir?

Kırmızı Küreler :
Kırmızı küreler , aynı zamanda eritrositler olarak ta bilinir. İngilizce olarak "Red Blood Cells" isimlendirilirler. Bu nedenle bazen testlerde kısaca "RBC" olarak yazılırlar.

Kanın nerdeyse yarısını oluştururlar. Eritrositlerin büyüklükleri 8 mm  kadar olup mm3?te 4-6 milyon kadar bulunurlar .
İçleri "Hemoglobin" adı verilen bir yapıyı ihtiva eder. Hemoglobin ortasında bir demir yapısı içeren protein içerir. Bu yapı KK?nın dokulara akciğerlerden oksijen ve tekrardan oluşan karbondioksidi taşımasını temin eder.

Embriyonik dönemde ve erişkinde hemoglobin oranları değişir. Doğumdan önce oksijene çok daha duyarlı olan Gower I,II , Portlan I ve Hemoglobin F yüksek orandayken erişkinde Hemoglobin A ön plandadır.

 

Anemi tanımı kanda kırmızı kürelerin azalması anlamında  kullanılır. Aneminin en sık görülen bulgusu halsizlik ve yorgunluktur.

Diğer bulgular arasında Nefes darlığı Soluk görnüm Kalp çarpıntısı Baş ağrısı Kulaklarda uğuldama, çınlama Uykuya eğilim Dikkat dağınıklığı El ve ayaklarda üşüme Ciddi ve çabuk ortaya çıkan anemide ortaya bulgular çok daha ağır olabilir.

Beyaz Küreler nelerdir?
Beyaz küreler , aynı zamanda lökösit olarak bilinir. İngilizce olarak "White Blood Cells" olarak yazılır. Testlerde "WBC" olarak kısaltılabilir. Görevleri vücudun enfeksiyonlara karşı savunulmasıdır. Değişik türde BK mevcuttur. Her hücre değişik bir şekilde savaşır. Birkaç sınıflaması vardır.

 

• Tek çekidekli Hücreler (Mononükleer)
  • Lenfosit ( B ve T)
  • Monosit

• Parçalı çekirdekli Hücreler
  • Nötrofil
  • Bazofil
  • Eozinofil

Düşük beyaz küre sayısı "lököpeni "olarak bilinir. Değişik tipte beyaz küreler vardır. Her biri vücudu farklı bir enfeksiyondan korur. En çok görülen lökösit nötrofildir. Bakterilere en çok saldıran ve öldüren tiptir. Nötrofil azlığına "nötropeni" denilir.
Eğer beyaz küreleriniz düşükse, rahatlıkla enfeksiyon gelişebilir. Bunlar;

• Sık idrara yada yanmaya neden olan idrar yolu enfeksiyonları
• Zor nefes almaya neden olan akciğer enfeksiyonları
• Sinuzit ya da burun akması
• Cilt enfeksiyonları

Kan pulcukları (Plateletler-Trombositler)
Pıhtılaşmadan sorumlu hücrelerdir. Genelde sayoları mm3?te 150-450.000arasında bulunur.

Düşük trombosit sayısı trombositopeni olarak bilinir. Eğer düşük trombosit sayınız varsa küçük sıyrık ve travmalarda bile kolay morarma ya da kanama olabilir.
Diğer bulgular arasında

• Burun kanaması
• Özellikle alt bacaklarda sıkslıkla ortaya çıkan "peteşi "adı verilen küçük mokta şeklinde kanamalar
• Diş eti kanamaları. Özellikle dişleri fırçalarken ya da diş yaptırırken ortaya çıkar

Tam Kan Sayımı (TKS)

Tam kan sayımı genellikle aynı anlama gelen İngilizce " Complet blood count" anlamına gelen "CBC- sibisi olarak okunur" olarak ta tanımlanır. TKS size kan örneğinizde hangi tip hücrelerin ne oranda bulunduğunu gösterir. Eğer doktor TKS?nızda bir bozukluk olduğunu düşünürse sizden ayrıca " kan yayması" isteyebilir. Kan yaymasına çoğunluka çevresel kandan alındığı için hekimler " periferik yayma-PY" adını verirler. Kandan alınan bir damla, cam üzerinde yayılarak özel boyalarla boyanır ve hekim tarafından değerlendirilirler. PY ve TKS birbirini tamamlayan testlerdir. Doktorlar TKS? na bakarak BK sayısını (WBC) BK dağılımını KK sayısını(RBC) Hemoglobin değerini (Hb) Hematokrit (Hct) Platelet sayısını Ortalama eritrosit hacmini (OEH- Meab crpusculer volume-MCV) KK dağılım aralığı (Red Cell Distribution With-RDW)

 

Bu testlerin detaylı değerlendirilmesi sunucunda

 

BK sayısı mm3?de 4,5-10000 arasında olmalıdır. Bu rakamın altında enfeksiyon riski olabilir. Kandaki değişik BK tiplerinin dağılımı önemlidir. Bu farklılıkların değişik hastalıklarda değişik anlamları olabilir. KK?nin mm3?teki değeri  4.4-5.8 milyon hücredir. Kadınlarda bu oran 3.9-5.2 milyon civarındadır. Bu değerlerin altında anemiden bahsedilir. Yaşanılan yerin yüksekliği gibi faktörler KK sayısını etkileyebilir. Hb değeri kandaki oksijen taşıyan proteindir.Bu değerin düşüklüğü anemiye işaret eder.Normal değerleri erkekte  13.8-17.2 ve kadınlarda 12-15.6 gram/dL dir. Hct değeri kan içindeki KK?lerin hacmini verir . Erkeklerde %41-50 ve kadınlarda % 35-46 civarındadır. Plateletlerin değeri mm3?te 150,000-450,000 civarındadır. MCV (OEH ) ortalama KK büyüklüğünü verir. Normal değerleri  80-100 fl dir.

Örneğin MCV?niz yüksekte o zaman "makrositer" anemiden bahsedilir. Basit bir vitamin eksikliğimden, alkol kullanımıza, ilaç kullanımına , artmış kk üretimine, tiroid fomksiyonlarında azalmaya ve kemik iliğindeki problemlere bağlı olabilir.

MCV düşük ise  demir eksikliği anemisi , kalıtsal hastalıklar , kemik iliği hastalıkları söz konusu olabilir.

RDW ise kandaki KK?lerin büyüklüklerinin birbirinden farklı olduğunu gösterir. Böyle bir durum var ise değişik problemler olabilir.

Diğer Kan Testleri

Anemi saptandıktan spnra doktorler daha farklı tesler isteyebilir.
En sık anemi nedenlerinden birsi demir eksikliği anemisidir.Demir depoşarımda eksilşik var sa kan üretiminde değişik problemler olabilir.

Diğer sık görülen anemi nedenleri arasında Kanama Böbrek hastalıkları Kronik hastalıklar Fazla alkol kullanımı Vitamin eksiklikleri

Olabilir. Hekimler anemi nedenini saptamak için

• Demir seviyesini ölçen tesler : Demir , total demir bağlama kapasitesi , serum ferritini
• Serum kreatin düzeyi
• B12 düzeyi
• Folik asit düzeyi
• Eritropoeitin-EPO düzeyi

İsteyebilirler. Düşük demir düzey, KK?lerin normalden daha küçük olmasını ve kanın dokulara daha az oksijen taşımasına neden olabilir.
Kreatin düzeyi böbrek fonksiyonlarını ölçer. Böbrek kan üretiminde önemli bir role sahiptir.EPO böbrekte üretilir ve kemik iliğinde  KK üretimini uyarır.
B12 ve folik asit aynı şekilde kan üretimi için önemli vitaminlerdir. Eksiklikleri önemli sorunlar yaratabilir.

Kemik İliği Testi

Kİ, bazı kemiklerinizin içindeki süngerimsi dokudur. Kemik iliği testleri , genellikle iki ayrı test içerir. Kemik iliği aspirasyonu ve  biyopsisi. Kemik iliği genellikle arka kalçadan alınır. Burası hem güvenilir hemde ilik dokusunun çok bulunduğu için tercih edilir. Ancak bazı zamanlar göğsün ön tarafından " sternum" denen yerden de yapışabilir. Yapışacak alan önce steril edilir. Daha sonra uyuşturulur ve  bir şırınga ile sıvı kemik iliği alınır. Alınan örnek boyanarak , mikroskopta hekim tarafından incelenir.Gerekirse özel tetkikler için bir patoloji  uzmanına yollanabilir.

Bu  örnekten flow sitometri denen ileri bir tetkik , kromozom analizi yada FISH denilen tetkikler istenebilir. Enfeksiyon düşünülüyorsa kültür yollanabilir. Kemik iliği biyopsisinde ise kemikten özel bir iğne ile küçük bir parça alınır. Alınan  parça patolog tarafından özel işlemlere  ve özel boyamalara tabi tutulur.

Bu örneklerde

• Yeterli hücre sayısı olup olmadığı
• Hücrelerin büyüklükleri
• Demir içerip içermedikleri
• Yüzük şekilli demir birikimi olup olmadığı (myedisplatik anemi )
• Bir kan kanseri tipi olup olmadığı
• Başka bir yerden kanser yayılımı olup olmadığı
• Bir kromozom anomalisi olup olmadığı

değerlendirilir. Doktor aldığı sonuçlara göre sizi bilgilendirir.

Sonuç:

Tam kan sayımı ve kemik iliği gibi tesler , ve daha bir çok hematolojik tetkik mutlaka belirli amaçlarla istenir ve hemen hepsi size yardımcı olmak amacıyladır

 

** Bu doküman hazırlanırken "The Patient Education Institute,Inc.www.x-plain.com" dan yararlanılmıştır.